اجزای مأمور به امر اضطراریاِجزای مأمورٌ به امر اضطراری به کفایت عمل مطابق امر اضطراری، بعد از رفع اضطرار اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفاجزای مأمورٌ به امر اضطراری ، به معنای کفایت انجام مأمورٌ به امر اضطراری ( امر واقعی ثانوی ) از انجام دوباره آن پس از رفع اضطرار است؛ برای مثال، کسی که به علت نداشتن آب برای وضو ، نماز خود را با تیمم می‌خواند، پس از دست یابی به آب، لازم نیست نمازی را که با تیمم خوانده، اعاده یا قضا نماید به بیان دیگر، انجام وظیفه طبق امر اضطراری در حالت اضطرار، مکلف را از انجام دوباره آن طبق امر اختیاری اولی پس از زوال حالت اضطرار بی‌نیاز می‌کند. ۲ - تکالیف متوجه مکلفانبه طور کلی دو نوع تکلیف متوجه مکلفان است: ۱. تکلیف در حالت اختیار و تمکن؛ ۲. تکلیف در حالت اضطرار و عدم تمکن. مانند این‌که شارع بگوید: نماز را در حالت اختیار و دست رسی به آب، با وضو و در حالت اضطرار یا نداشتن آب، با تیمم بخوان. ۳ - بحث علماء درباره اجزاعلماء درباره اجزا و یا عدم اجزای مورد دوم در دو مقام اثبات و ثبوت بحث نموده‌اند. ۳.۱ - در مقام ثبوتاما در مقام ثبوت، چند صورت متصور است: ۱. انجام مأمورٌ به امر اضطراری، سبب دست یابی مکلف به تمام مصلحت واقع می‌گردد؛ در این صورت، علما قائل به اجزا شده‌اند؛ ۲. انجام مأمورٌ به امر اضطراری، سبب دست یابی مکلف به تمام مصلحتِ واقع نمی‌گردد، که این خود به دو قسم تقسیم می‌شود: الف. بخشی از مصلحت که نصیب مکلف نگردیده است، قابل جبران نبوده و دست یابی به آن ممکن نیست؛ در این صورت نیز علما قائل به اجزا شده‌اند؛ ب. مقدار مصلحت فوت شده قابل جبران است؛ در این فرض نیز یا تدارک مصلحت باقی‌مانده واجب است، که در این صورت، علما به عدم اجزا معتقد هستند، و یا استحباب دارد، که در این مورد، به اجزا معتقد می‌باشند. ۳.۲ - در مقام اثباتاما در مقام اثبات، علما به سبب اطلاق ادله، به اجزا معتقد شده‌اند و در صورت شک در اطلاق ادله نیز با تمسک به اصل برائت ، به عدم لزوم انجام دوباره آن حکم داده‌اند. [۳]
عراقی، ضیاء الدین، منهاج الاصول، ج۱، ص۲۲۴.
[۴]
عراقی، ضیاء الدین، منهاج الاصول، ج۱، ص۲۳۷.
[۷]
شاطبی، ابراهیم بن موسی، الموافقات فی اصول الشریعة، ج۲، ص۱۳۳-۱۲۶.
[۸]
موسوی بجنوردی، محمد، مقالات اصولی، ص۸۰-۷۸.
[۱۰]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۴، ص۲۸۳-۲۷۴.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۸۳، برگرفته از مقاله «اجزای مأموربه امر اضطراری». رده‌های این صفحه : اجزای مأمور به امر واقعی
|